PREGLED ISTORIJE HRIŠĆANSKE CRKVE
OPŠTI DEO
VI. Bogosluženje
1. Kad se vera počela širiti van Palestine, među nejevreje, počeo se razvijati poseban hrišćanski kult. No i taj je ostao umnogom pod jevrejskim uticajem. Glavno hrišćansko bogosluženje ovoga vremena sastojalo se iz čitanja Staroga zaveta i apostolskih spisa, iz tumačenja onoga što je pročitano i pouke za život, iz zajedničkog pevanja psalama i himni i iz pričešćivanja.
 |
Sl. 2. Unutrašnjost katakombe
Dan molitvenog sastanka bila je nedelja – Gospodnji dan – dan sunca, ali je bilo sastanaka i u druge dane. Toga dana su se redovno dva puta sastajali: pre izlaska sunca na molitvu, čitanje i pouku, zatim uveče da obave zajedničku večeru – agapu i pričest. Osim nedeljnog dana praznuje se Vaskrs, a sedmica pred Vaskrs smatra se osobito svetom. Vaskršnja svečanost slavi se i u to doba u zoru. Slavila se i Epifanija tj. Bogojavljenje i Božić zajedno, Pedesetnica i dani mučenika. Postilo se sredom i petkom i pred Vaskrs, na zapadu se postilo i subotom.
2. Mesta za bogosluženje. U najstarija vremena nisu hrišćani imali posebnih zgrada sa svoje skupove. Sastajali su se gde im je bilo najzgodnije. Za vreme Pavlovo su npr. hrišćani u Efesu bili iznajmili za svoje sastanke jednu školu. Pri kraju II v. bilo je već naročito zidanih hrišćanskih hramova. Za vreme Decija i Dioklecijana mora da je bilo mnogo hramova, jer oni naređuju da se ruše. Kada su hrišćani jače proganjani sklanjali su se na skrovitija mesta da obave bogosluženje – na groblja ili na poljska dobra.
 |
Osobito sveta mesta bila su za hrišćane groblja. Svetinju grobova su štitili državni zakoni (utočište), te su se hrišćani skupljali na grobovima svojih mučenika. Nad njima su dizali omanje, s jedne strane otvorene, zgrade (memoriae) od kojih su današnje kapele. Posebna vrsta hrišćanskih zajedničkih grobalja jesu katakombe, velike podzemne nekropole. Nalaze se u Palestini, Africi, Mesopotamiji, na grčkim ostrvima, a naročito u Italiji i to oko Rima. To su čitave mreže pod zemljom kopanih hodnika koji se spuštaju u iste takve hodnike pod sobom. Takvih spratova ima po pet-šest. U zidove hodnika su urezivana ležišta i u njih zaziđivani mrtvi. Dužina rimskih katakombi, koje su najznamenitije, ceni se na skoro 900 kilometara, a broj mrtvih u njima ne može se ni ustanoviti. Misli se da su nastale već u I v. U VIII v. su im ulazi zatrpani, te su zaboravljene. Otkrivene su pri kraju XVI v. Predmeti, natpisi i slike u katakombama vanredno su važni za istoriju hrišćanske umetnosti, života i običaja. Iz mnogobrojnih očuvanih slika po tavanicama katakombi i oko kubikula, kako se zovu ležišta za mrtve, vidimo da je hrišćansko slikarstvo u svojim počecima pomešano sa klasičnim i dohrišćanskim, kao što je i prirodno. Ima u katakombama npr. slika kako Orfej kroti svirkom životinje. Spasitelj se slika kao vrlo mlad pastir u kratkoj odeći sa jagnjetom na ramenima. Slikaju se predmeti i ličnosti iz Starog i Novog zaveta. Neke hrišćanske svetinje se slikaju prikriveno – simbolički: krst kao grčko slovo „tau“ (t), ili u obliku kotve; slikom ribe, koja se često sreće, hteli su izraziti reči: „Isus Hristos Teu Ios Sotir = Isus Hristos Božji Sin Spasitelj.“ Svaka od tih reči počinje u grčkom jeziku jednim od slova reči ihtis, kako se grčki nazivala riba. Tip Bogomajke sa detetom u naručju ili na krilu ostao je isti u crkvenom slikarstvu od katakombi do danas. Osim tih slika religiozne sadržine ima u katakombama slika pokojnika, životinja i cveća. |
