LESTVICA

Sveti Jovan Lestvičnik

LESTVICA

LESTVICA BOŽANSTVENOG USHOĐENJA Onima koji žele da im imena budu upisana u knjigu života, ova knjiga sa izvesnošću pokazuje najbolji put ka cilju. Jer, ukoliko je proučimo, uverićemo se da sa sigurnošću vodi one koji je slede, čuvajući ih od svih nevolja koje vode u propast. Ona nam predstavlja jednu lestvicu koja polazi od zemaljskog i dostiže do nebeskog, otkrivajući Boga koji sedi na njenom vrhu. Nju je, čini mi se, video i Jakov koji je savladao i prevazišao strasti, u trenutku počinka na svom podvižničkom odru. Započnimo, dakle, molim vas, i mi za usrđem i verom ushođenje po ovoj mislenoj i nebeskoj lestvici, čiji početak sačinjava odricanje od zemaljskoga, a kraj – sam Bog ljubavi. Sveti Jovan Lestvičnik

SADRŽAJ : Predgovor Uvod Pouka I O odricanju i odvajanju od sujetnog života Pouka II O bespristrašću Pouka III O tuđinovanju Pouka IV O blaženoj i nezaboravnoj poslušnosti Pouka V O brižljivom i istinskom pokajanju, o životu svetih osuđenika i o tamnici Pouka VI O sećanju na smrt Pouka VII O plaču koji donosi radost Pouka VIII O bezgnevlju i krotosti Pouka IX O zlopamćenju Pouka X O ogovaranju Pouka XI O mnogogovorljivosti i ćutanju Pouka HII O laži Pouka HIII O uniniju Pouka XIV O stomaku, rđavom gospodaru koga ipak svi vole Pouka XV O netljenoj čednosti i celomudrenosti, koje truležni postižu trudom i znojem Pouka HVI O srebroljublju i o nesticanju Pouka XVII O neosetljivosti, tj. umrtvljenju duše i smrti uma pre smrti tela Pouka XVIII O snu, o molitvi i sabornom bogosluženju Pouka XIX O telesnom bdenju i o tome kako ga treba upražnjavati Pouka XX O detinjastoj strašljivosti Pouka XXI O mnogolikoj taštini Pouka XXII O bezglavoj gordosti Pouka XXIII O neopisivim hulnim pomislima Pouka XXIV O krotosti, prostoti i bezazlenosti, koji se nemaju po prirodi nego se stiču, i o zloći Pouka XXV O upropastitelju strasti, uzvišenom smirenoumlju, koje se razvija u nevidljivom osećanju Pouka XXVI O rasuđivanju Pouka XXVII O sveštenom bezmolviju tela i duše Pouka XXVIII O majci vrlina, svetoj i blaženoj molitvi, i o duhovnom i telesnom ponašanju za vreme molitve Pouka XXIX O zemaljskom nebu, o bogopodražavajućem bestrašću i savršenstvu, i vaskrsenju duše pre sveopšteg vaskrsenja Pouka XXX O svezi dobrodeteljne trijade vrlina, tj. o ljubavi, nadi i veri Pouka pastiru Rečnik Drugo, ispravljeno izdanje Manastir Hilandar, 1997. Preveo sa starogrčkog Dimitrije Bogdanović

 

Sveti Jovan Lestvičnik
LESTVICA

PREDGOVOR

O životu svetog Jovana Lestvičnika, pisca Lestvice, ne zna se mnogo. Obično se uzima da je rođen 525. godine, verovatno u Carigradu, u pobožnoj porodici bogatih i znamenitih carigradskih plemića, svetih Ksenofonta i Marije. Prema onome što o njemu piše monah Danilo, sveti Jovan je došao u Sinajski manastir kada je imao šes-naest godina. Sinajski manastir, od IX v. poznat pod imenom svete Ekaterine, sagradio je vizantijski car Justinijan 527. godine u severnom podnožju jednog od glavnih sinajskih vrhova, Džebel Muse, na Sinajskom poluostrvu. Manastir je ubrzo postao središte duhovnog života i stecište monaha iz Egipta i Palestine, pa čak i iz drugih, daljih zemalja. Tu dolazi i sveti Jovan, i živi pod rukovodstvom svetog starca Martirija sve do starčeve smrti, punih devetnaest godina. Tada se povlači u jednu pećinu u sinajskim vrletima, na mestu zvanom Tola, gde živi punih četrdeset godina u veoma strogom podvigu, i to prvo potpuno sam, a potom sa učenikom Mojsijem. Njegovi podvizi i svetost počinju da privlače ljude, monahe, koji dolaze radi saveta, utehe, isceljenja. Izgleda da se posle četrdeset godina provedenih u Toli vratio u manastir da nastavi sa opštežiteljnim podvigom, možda i na traženje braće. Tek, sigurno je da ga bratstvo Sinajskog manastira bira za igumana. Taj izbor se dogodio verovatno početkom 600. godine, jer je s jeseni te godine sačuvano jedno pismo svetog Grigorija Velikog, pape rimskog upućeno svetom Jovanu kao igumanu sinajskom. Koliko je sveti Jovan posle toga proveo na položaju igumana nije moguće utvrditi, ali se zna da ga je za života napustio, ustupivši ga rođenom bratu, Georgiju, i povukao se u svoju isposnicu u Toli, gde je verovatno i umro. Ako je tačno predanje da je umro u osamdeset trećoj godini starosti, onda bi godina njegove smrti mogla biti 608.
Sveti Jovan je bio veoma obrazovan čovek. To se vidi iz njegovog dela Lestvice, u kome se može ustanoviti široko poznavanje ne samo svetootačke literature i Svetog Pisma, nego i klasične filosofije, pa čak i izvesnih laičkih nauka, kao npr. medicine ili vojne veštine. Time se potvrđuju reči njegovog biografa da je bio čovek „sa opštim obrazovanjem“. Pod opštim (enciklopedijskim) obrazovanjem u to doba se podrazumevalo temeljno poznavanje gramatike, poetike, retorike, filosofije, matematike i drugih disciplina. Njegovo ime bilo je poznato širom kulturnog sveta već za vreme njegovog života, što nedvosmisleno dokazuje njegova lična veza i prepiska sa rimskim papom, svetim Grigorijem Velikim, kao i mnogobrojne veze sa raznim podvižnicima i svetiteljima Bliskog Istoka. Na osnovu podataka u samoj Lestvici, može se zaključiti da je on i putovao, i obilazio čuvene centre, posebno u Egiptu, kao što su Kanop, Filaki (Tamnica) kod Aleksandrije i drugi. Koliko je bio cenjen kao duhovnik i posvećenik u božanske tajne, najbolje svedoči pismo svetog Jovana, igumana jednoga drugog sinajskog manastira, Raitu, udaljenog od manastira svete Ekaterine oko 30 km. Jovan Raitski moli da mu iguman sinajski napiše i pošalje jednu knjigu posvećenu monaškom životu, monaškoj filosofiji. Tako i nastaje Lestvica, ili Rajska Lestvica, glavno delo svetog Jovana, po kome on i nosi naziv Lestvičnik. To je spis sastavljen iz trideset pouka: kao što je potrebno da čovek proživi trideset godina od svog rođenja da bi postao zreo – po merilima onoga doba – tako je i monahu potrebno da prođe trideset stupnjeva u svome podvigu, da bi dostigao duhovno savršenstvo. Ideja Lestvice, tj. stupnjevitog uzrastanja u duhovnom savršenstvu, uzeta je iz poznatog sna starozavetnog praoca Jakova (Post.28,12-13). Simvolički, Jakovljeva lestvica, koja stoji na zemlji a vrhom dotiče nebo, po kojoj se anđeli Božiji penju i silaze, i na čijem se vrhu nalazi sam Gospod – treba da označi čovekov put ka visinama božanskog savršenstva, vezu između zemlje i neba, put na kome čoveka prate anđeli Božiji i koji ima sasvim određen cilj: samoga Gospoda Boga. Monaški podvig treba da bude put kojim se duša postupno oslobađa od zemaljskog i uzdiže ka nebeskom. Otuda simvolički naziv Lestvica.
Uz Lestvicu, prepodobni Jovan Lestvičnik je, posebno za raitskog igumana, napisao spis pod nazivom Pouka pastiru, u kome se daju praktični saveti manastirskom starešini (nastojatelju) u pogledu duhovnog rukovođenja bratstvom. Osim toga, smatra se da je sveti Jovan napisao i komentare Jevanđelja po Mateju i Luki, kao i izvestan broj pisama monasima. Međutim, ti komentari i pisma su izgubljeni. Izgubljeno je i njegovo pismo svetom Grigoriju Velikom.
Lestvicu, kao i Pouku pastiru, uz prepisku svetog Jovana sa Jovanom Raitskim, i ostale biografske spise o Lestvičniku, preveo sam sa grčkog originala objavljenog u Minjovoj Patrologiji (RG. 88, 583-1248), poredeći uz to i najnovije izdanje u Sorona Ratrium Salesiana, Ser. Gr., VII/IX, 1941, kao i grčko izdanje Sofronija Erimita, Konstantinopolj, 1883. Prilikom prevođenja sam imao u vidu i izvesne postojeće prevode, kao: latinski, ruski, italijanski. Da bi se omogućilo lakše snalaženje, proveravanje ili citiranje prema originalu, crnim ciframa u zagradi obeležio sam brojeve kolumni u izdanju Minja.

Dimitrije Bogdanović
Beograd, 1961.